نقش رسانه های آموزشی در فرآیند یادگیری

 تجارب قبلی مبنای ادراکات، طرز فکرها و شکل گیری رفتارهای ما را تشکیل می دهند.در دنیایی که هر روز پیچیده تر می شود، شاگردان مدرسه نیازمندند که بیشتر و بهتر درباره محیط خود بیاموزند و چون امکان آموختن از طریق تجربه دست اول (منظور از تجربه دست اول، عمل یا برخورد مستقیم دانش آموز با شیء یا پدیده آموختنی است) در همه موارد وجود ندارد، لذا نحوه تدریس این پدیده ها بسیار پیچیده می شود. هدف این است که شاگرد بتواند تا حد امکان پدیده های علمی را توسط تجارب دست اول یا نزدیک به آن تجربه کند.

هر اندازه شاگردان در طول زندگی خود تجارب بیشتری را به دست آورده باشند، بهتر و با موفقیت بیشتری قادر خواهند بود تا ادراکات خود را افزایش دهند. رسانه های آموزشی به تمامی تجهیزات و امکاناتی اطلاق می شود که می توانند در محیط آموزشی شرایطی را به وجود آورند که در آن شرایط، یادگیری سریعتر، آسانتر، بهتر، با دوام تر و مؤثرتر صورت بگیرد. این گونه امکانات شامل وسایل (ابزار و آلات الکتریک) مواد (ورقه شفاف، فیلم و غیره) و موقعیت های آموزشی (نمایش، گردش علمی) است.

 رسانه های آموزشی چیز تازه و نویی نیستند بلکه از زمانی که آموزش شروع شده است، رسانه ها نیز وجود داشته اند. بی شک یکی از نخستین رسانه ها بیان معلم، گچ و تخته سیاه بوده است. مدتی بعد عکس و سپس ضبط صوت، رادیو، فیلم، تلویزیون، ویدیو و کامپیوتر جایی برای خود در جریان آموزش پیدا کردند. در سال های نه چندان دوری رسانه ها را وسایل کمک آموزشی سمعی و بصری می نامیدند (وسایل کمک آموزشی سمعی و بصری اصطلاحاً به ابزار و آلات الکتریک مانند پروژکتورها اطلاق می شد) ولی در حقیقت رسانه های آموزشی چیزی بالاتر از وسایل کمکی هستند. زمانی که آنها به صورت صحیحی مورد استفاده قرار گیرند، می توانند بر روی فرایند یادگیری تاثیرگذارند. رسانه ها برای برقراری ارتباط موثر در تدریس کلاسی که به صورت گروهی انجام می گیرد لازم و ضروری به شمار می آیند. اکنون رسانه های آموزشی جزیی تفکیک ناپذیر از فرآیند آموزش و یادگیری هستند آنها دیگر وسایل و موادی در حمایت آموزش نیستند بلکه رسانه ها خود نیز داده های آموزشی هستند.

       - نقش حواس در یاد گیری

    علت دیگر استفاده ازوسایل کمک آموزشی نقشی است که حواس مختلف در یادگیری دارا هستند . حواس مختلف نقش واحدی در یادگیری دارا نیستند .

• 75% یادگیری از طریق کاربرد حس بینائی صورت می گیرد .

• 13%  یادگیری از طریق کاربرد حس شنوائی صورت می گیرد .

• 6%  یادگیری از طریق کاربرد حس لامسه صورت می گیرد .

• 3%  یادگیری از طریق کاربرد حس بویائی صورت می گیرد .

• 3%  یادگیری از طریق کاربرد حس چشائی صورت می گیرد .    

    قسمت اعظم یادگیری در انسان از طریق حس بینائی است .12%  مجموع حواس بویائی – چشائی – لامسه است ، با این حال هنوز معلمان برکاربری 13% حس شنوائی تاکید میکنند . تحقیقات نشان می دهد تقریبا 60% از وقت فراگیران در مدارس ابتدائی و 90% در مدارس متوسطه و دانشگاهها صرف گوش دادن می شود .

   طبقه بندیهای رایج رسانه ها :

• رسانه های ارتباطی بین فردی : رسانه هائی  که در آ نها عضوی از بدن بعنوان وسیله ای برای ارتباط است مثل زبان ، حالات چهره.

• رسانه های ارتباطی زود گذ ر : رسانه هائی که در آن اشیا یا عناصر در ارتباطات استفاده می شود . مثل د ود- پرچم – رسانه های رمز دار.

• رسانه های مانا : رسانه هائی متشکل از اشیا یا عناصربرای ثبت و بیان فکر ما نند علائم رانندگی – عکسها و تصاویر .

• رسانه های مختلط : که در آنها از دو یا چند رسانه تلفیق شده استفاده می شود  از قبیل هنرهای نمایشی ، نمایش عروسکی. 

• رسانه های جمعی : کلیه رسانه هائی که از طریق وسایل فنی یا الکترونیکی با مخاطبان ارتباط برقرار می کنند در این طبقه قرار می گیرند . مثل کلیه متون چاپی –کتاب – روزنامه –مجله – پوستر – کتابچه – پوسترهای دیواری – راد یو – تلویزیون- فیلم –اسلاید – نوار پخش صوت و نوارهای ویدیوئی

انواع رسانه های آموزشی

رسانه های نوشتاری :       کتاب ،  مجله ،  روزنامه

رسانه های شنیداری  :      صفحه ها ، نوار کاست ،  نوار ریل

رسانه های غیر نورتاب : تابلوها ، اشیای واقعی ، تصاویر ،چارتها ، پوسترها ، نمودارها

رسانه های نورتاب ساکن :  فیلم استریپ ، اسلاید ، اورهد ، اوپک

رسانه های نورتاب متحرک : فیلم ها ، تلویزیون 

رسانه های سه بعدی :  مدل ها ، ماکت ها ، برش ها  ، اشیای واقعی ، نمونه ها  

چند رسانه ای :   سی دی های آموزشی  ، رایانه

     واژه چندرسانه ای به استفاده از کامپیوترکه مرکب است ازچندین رسانه- متن ، گرافیک ، صدا ، تصاویر ثابت و ویدئویی بر می گردد .   هر ترکیبی از متن ،گرافیک ، صد ا ، انیمیشن وتصاویر ویدئویی که از طریق کامپیوتر ویا سایر تجهیزات الکترونیکی در اختیار کاربر قرار می گیرد ، چند رسانه ای نامیده می شود .

فرا رسانه ای:  شبکه کامپیوتری  : اینترانت ، اینترنت

    فرا رسانه ، معرف نمایش اطلاعات واتصالاتی است که گونه های مختلف رسانه ها مانند : نوشتار، ترسیمات ، عکس ، صدا و ویدئو را در بر می گیرد ؛ فرارسانه ها ممکن است      لایه های مختلفی از مجموع? فضا های کاری را در بر داشته باشد که هر کدام با لایه های   بی شمار دیگر متصل است ..

 اصول کلــی انتخاب رسانه های آموزشی :

1. هیچ رسانه ، رویه یا تجربه خا صی نمی تواند به تنهائی برای یادگیری و دستیابی به اهداف آموزشی بهترین باشدامادر موقع انتخاب رسانه با یستی اطمینان یافت که رسانه منتخب ، با اهداف رفتاری آموزشی هماهنگی دارد .

2. ازآنجا که رسانه ها به دلیل رسانه بودنشان یعنی انتقال محتوای آموزشی از فرستنده به گیرنده  با هم تفاوتی ندارند ، باید ساده ترین و ارزانترین و در دسترس ترین آنها را برای هر آموزش انتخاب کرد .

3. استفاده موثر از یک رسانه در امر آموزش یک موضوع خاص ، مستلزم شناخت کافی آن رسانه و داشتن مهارت لازم برای آن کار می باشد  رسانه ی انتخابی ، با روش تدریس مورد استفاده توسط معلم نیز باید متناسب باشد .

4. در انتخاب رسانه باید به گرایش شاگردان به رسانه مورد نظر ، برداشت آنان از نظر میزان یادگیری از طریق آن رسانه و انتخاب رسانه به وسیلة خود شاگردان توجه شود و هر مورد، پیش بینی های لازم برای انتخاب رسانه به عمل آید. گاه خصوصیات ویژة محتوا، نوع خاصی از رسانه را طلب می کند.

5. گاهی خصوصیات ویژه ی محتوا ، نوع خاصی از رسانه را طلب می کند . مثلاً اگر انجام دادن کار به وسیله فراگیر لازم باشد می توان از شبیه سازی استفاده کرد . یا اگر نمایش حرکت و مطالب دیداری نیاز باشد از ویدئو و فیلم و ... استفاده نمود .

6. گاهی خصوصیات ویژه ی فراگیران ، نوع خاصی از رسانه را طلب می کند . مثلاً برای آموزش نابینایان یا ناشنوایان باید از مواد آموزشی و رسانه های متناسب با وضعیت آنان استفاده کرد .

7. باید درانتخاب رسانه به گرایش فراگیران به رسانه مورد نظرشان و برداشت آنها از نظر میزان یادگیری از طریق آن رسانه توجه داشت . باید در مورد تاثیر رسانه ها و ایجاد نگرش مثبت به رسانه های گوناگون به فراگیران آگاهی های لازم را بدهیم .

8. گاهی مسائل اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی وغیره نوع رسانه را نیزتعیین می کنند. رادیو رسانه ای است مناسب برای پوشش دادن آموزش به گروه هدف وسیع که امکانات مالی برای تامین آموزش از طریق مربی وجود ندارد .

9. جذابیت ، زیبائی ، تازگی و حتی شایع شدن یک رسانه در سایر کشورها ، نباید توجیهی برای استفاده از آن در کشور باشد جذابیت رسانه های جدید برای فراگیرانی که اولین بار با آن روبرو می شوند امر دائمی و پایدار نیست و این جذابیت به مرور زمان ( حدود 8 هفته ) از بین می رود . پس روی جدید و نو بودن رسانه نباید بیش از اندازه تمرکز شود .

استفاده مؤثر از رسانه ها و مواد آموزشی

• بعد از آنکه رسانه و مواد آموزش مورد نظر انتخاب شد، معلم باید به این موضوع فکر کند که چگونه به کار گرفته شود و چه مدتی برای به کارگیری مناسب آنها لازم است. گاه استفاده از یک رسانه در زمان محدود امکان پذیر نیست و همین امر سبب می شود که رسانه دیگری که از نظر دستیابی به هدفها در سطح پایین ترین قرار دارد، انتخاب گردد. همچنین در این مرحله ، باید کلاس و تجهیزات لازم برای خواندن را آماده کرد. در این زمینه‌ می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  الف) آمادگی فراگیرنده : تا فراگیرنده به درس معلم توجه نکند و در اجرای فعالیتهای آموزشی با معلم همکاری نداشته باشد ، تدریس به مفهوم واقعی و عملی آن صورت نخواهد گرفت توجه شاگرد و همکاری او نیز مستلزم آماده شدن برای فعالیت است. تجربه نشان داده است که در آغاز ورود به کلاس ، اغلب شاگردان هنوز متوجه فعالیتهایی است که قبل از آمدن به کلاس افکار آنها را به خود مشغول داشته است. در شروع کلاس، معلم موظف است توجه و افکار شاگردان را به طور جدی متوجه کلاس و شروع درس کند.

ب) آمادگی معلم : بدیهی است که برای انجام دادن هرکاری باید آمادگی داشت، امر آموزش نیز از این قانون مستثنی نیست. معلم باید در نظر بگیرد که در کلاس چه می‌خواهد بگوید، چگونه می‌خواهد درس را شروع کند، چگونه می‌خواهد از رسانة آموزشی استفاده کند، می‌خواهد چه هدفهایی را دنبال کند، چگونه در کلاس انگیزه ایجاد کند و این انگیزه را تا پایان کلاس استمرار بخشد و سرانجام، درس را چگونه به پایان برساند. او باید خود را برای همة این زمینه ها آماده کند.